English
新闻公告
More
化学进展 2010, Vol. 22 Issue (12): 2436-2449 前一篇   后一篇

• 综述与评论 •

方剂的化学成分及药效物质

秦昆明1, 蔡皓1, 张丽2, 石芸1, 李萍3, 蔡宝昌1   

  1. 1. 南京中医药大学 教育部中药炮制规范化及标准化工程研究中心 南京 210029;
    2. 南京中医药大学 江苏省方剂研究重点实验室 南京 210046;
    3. 中国药科大学 现代中药教育部重点实验室 南京 210038
  • 出版日期:2010-12-24 发布日期:2010-11-04
  • 作者简介:e-mail:bccai@126.com
  • 基金资助:

    国家自然科学基金项目(No.90709025)和国家中医药管理局公益性行业科研专项(No.201007010)资助

Chemical Constituents and Effective Substances of Traditional Chinese Medicinal Formula

Qin Kunming1, Cai Hao1, Zhang Li2, Shi Yun1, Li Ping3, Cai Baochang1   

  1. 1. Engineering Research Center of Ministry of Education for Standardization of Chinese Medicine Processing, Nanjing University of Chinese Medicine, Nanjing 210029, China;
    2. Jiangsu Key Laboratory for TCM Formulae Research, Nanjing University of Chinese Medicine, Nanjing 210046, China;
    3. Key Laboratory of Modern Chinese Medicine of Ministry of Education, China Pharmaceutical University, Nanjing 210038, China
  • Online:2010-12-24 Published:2010-11-04

方剂是中医临床用药的主要形式,是中医理论整体观和辨证施治的最佳体现,在整个中医药体系中占有举足轻重的地位;由于化学成分不清楚,作用机理不明确,方剂的国际化在很大程度上受到了限制。方剂的化学成分和药效物质研究是中医药现代化研究的两个重要组成部分。近年来,多种生物技术和分析化学方法为方剂化学成分和药效物质研究提供了新的方法和技术。本文在总结方剂化学成分和药效物质基础研究现状的基础上,提出了进一步深入研究的基本思路。

Traditional Chinese medicinal formula(TCMF) is an important clinic guide for application of Chinese medicines. It is a reflection of both diagnosis and treatment of traditional Chinese medical theory, occupying a pivotal position in the system of Chinese medicine. At present, TCMF is facing difficulties because its curative effects are largely based on the prescribing doctor's experience and its effective constituents and mechanisms of action are unclear, which seriously restricts their development in the international market. Chemical constituents and effective substance basis of TCMF are two important parts of the study of Chinese medicines. In the recent years, the development of modern biological and analytical techniques have provided new techniques and approaches for the modern studies on chemical constituents and effective substances in TCMF. In this paper, we reviewed the latest progresses of studying the chemical constituents and effective substance basis of TCMF, and put forward basic thoughts on improving research activities in the area.

Contents
1 Introduction
2 Chemical constituents of TCMF
2.1 Chemical isolation and structure identification
2.2 Qualitative analysis
2.3 Quantitative analysis
3 Effective substance basis of TCMF
3.1 Pharmacokinetics of TCMF
3.2 Metabolic components of TCMF
3.3 Biochromatography of TCMF
3.4 Spectrum-effect relationship of TCMF
3.5 High throughput screening of bioactive compounds in TCMF
3.6 Metabonomics of TCMF
4 Problems and countermeasures
4.1 Organic combination of traditional theory and modern science and technology
4.2 Intercross and combination of multi-disciplinary knowledge and theory
4.3 Application of new theories, methods and technologies
5 Conclusion

中图分类号: 

()


[1] Chen F P, Chen F J, Jong M S, Tsai H L, Wang J R, Hwang S J. Chinese Medical Journal, 2009, 122: 1889—1894

[2] 陈耀祖(Chen Y Z). 化学进展(Progress in Chemistry), 1999, 11: 188—192

[3] 张礼和(Zhang L H). 化学进展(Progress in Chemistry), 1999, 11: 186—188

[4] 姚新生(Yao X S), 胡柯(Hu K). 化学进展(Progress in Chemistry), 1999, 11: 192—196

[5] Ma Z, Otsuyama K I, Liu S Q, Abroun S, Ishikawa H, Tsuyama N, Obata M, Li F J, Zheng X, Maki Y, Miyamoto K, Kawano M. Blood, 2005, 105: 3312—3318

[6] Wang L, Zhou G B, Liu P, Song J H, Liang Y, Yan X J, Xu F, Wang B S, Mao J H, Shen Z X, Chen S J, Chen Z. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2008, 105: 4826—4831

[7] He X J, Qiu F, Shoyama Y, Tanaka H, Yao X S. Chem. Pharm. Bull., 2002, 50: 653—655

[8] He X J, Qiu F, Shoyama Y, Tanaka H, Yao X S. J. Asian Nat. Prod. Res., 2002, 4: 189—196

[9] 何祥久(He X J), 王乃利(Wang N L), 邱峰(Qiu F), 姚新生(Yao X S). 药学学报(Acta Pharmaceutica Sinica), 2003, 38: 433—437

[10] Qi L W, Wen X D, Cao J, Li C Y, Li P, Yi L, Wang Y X, Cheng X L, Ge X X. Rapid Commun. Mass Spectrom., 2008, 22: 2493—2509

[11] Chen L L, Qi J, Chang Y X, Zhu D N, Yu B Y. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 50: 127—137

[12] Chen L, Wang D W, Wu J, Yu B Y, Zhu D N. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 267—275

[13] Li X R, Liang Y Z, Zhou T, Zhang L X, Hu C D. J. Sep. Sci., 2009, 32: 258—266

[14] Wang Y, Yang L, He Y Q, Wang C H, Welbeck E W, Bligh S W A, Wang Z T. Rapid Commun. Mass Spectrom., 2008, 22: 1767—1778

[15] Su S L, Hua Y Q, Duan J A, Shang E X, Tang Y P, Bao X J, Lu Y, Ding A W. J. Sep. Sci., 2008, 31: 1085—1091

[16] Yan S K, Zhang W D, Liu R H, Zhan Y C. Chem. Pharm. Bull., 2006, 54: 1058—1062

[17] Liu Y, Yang Y S, Cai Z W. J. Pharm. Biomed. Anal., 2006, 41: 1642—1647

[18] Chen P, Li C, Liang S P, Song G Q, Sun Y, Shi Y H, Xu S L, Zhang J W, Sheng S Q, Yang Y M, Li M. J. Chromatogr. B, 2006, 843: 183—193

[19] Sha Y F, Shen S, Duan G L. J. Pharm. Biomed. Anal., 2004, 36: 381—385

[20] Wang H, Feng F. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 1157—1165

[21] 倪书茂(Ni S M), 钱大玮(Qian D W), 尚尔鑫(Shang E X), 段金廒(Duan J A), 郭建明(Guo J M), 唐于平(Tang Y P). 中国实验方剂学杂志(Chinese Journal of Experimental Traditional Medical Formulae), 2010, 16: 39—45

[22] 秦昆明(Qin K M), 方前波(Fang Q B), 蔡皓(Cai H), 陈志鹏(Chen Z P), 杨光明(Yang G M), 蔡宝昌(Cai B C). 分析化学(Chinese Journal of Analytical Chemistry), 2009, 37: 1759—1764

[23] Hu Y M, Sze S C W, Zhang X Q, Tong Y. Chromatographia, 2009, 70: 1171—1177

[24] Zhu L, Feng F, Ye X M, Wang Z, Zhang L L. Chromatographia, 2009, 70: 975—980

[25] 唐涛(Tang T), 张维冰(Zhang W B), 李彤(Li T), 王凤云(Wang F Y). 分析化学(Chinese Journal of Analytical Chemistry), 2007, 35: 1767—1771

[26] 郭菲(Guo F), 王彦(Wang Y), 王刃锋(Wang R F). 色谱(Chinese Jounral of Chromatography), 2008, 26: 15—21

[27] Zuo F, Zhou Z M, Liu M L. Biol. Pharm. Bull., 2001, 24: 693—697

[28] Jong T T, Lee M R, Chiang Y C, Chiang S T. J. Pharm. Biomed. Anal., 2006, 40: 472—477

[29] Dai R H, Li K, Li Q, Bi K S. J. Chromatogr. Sci., 2004, 42: 207—210

[30] Bao Y W, Li C, Shen H W, Nan F J. Anal. Chem., 2004, 76: 4208—4216

[31] Li C Y, Chiu C H, Huang H S, Lin C H, Wu T S. Biomed. Chromatogr., 2006, 20: 305—308

[32] Yi L, Qi L W, Li P, Ma Y H, Luo Y J, Li H Y. Anal. Bioanal. Chem., 2007, 389: 571—580

[33] Qi L W, Cao J, Li P, Wang Y X. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 502—507

[34] Lu B N, Liu Y T, Yin L H, Wang X N, Peng J Y. Phytochem. Anal., 2009, 20: 385—394

[35] Luo X B, Chen B, Yao S Z. Talanta, 2005, 66: 103—110

[36] Ye J, Zhang X, Dai W X, Yan S K, Huang H Q, Liang X, Li Y S, Zhang W D. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 638—645

[37] Yang L, Wang Y, Wang L X, Xiao H B, Wang Z T, Hu Z B. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 2098—2103

[38] Huang Y B, Wu P C, Su C S, Wu Y C, Tsai Y H. Phytochem. Anal., 2006, 17: 439—446

[39] Chang Y W, Yao H T, Chien D S, Yeh T K. Phytochem. Anal., 2008, 19: 258—265

[40] Xie J B, Wang W Q, Zhang Y Q, Bai Y, Yang Q. J. Pharm. Biomed. Anal., 2007, 45: 450—455

[41] Wang X J, Lv H T, Sun H, Jiang X G, Wu Z M, Sun W J, Wang P, Liu L, Bi K S. J. Sep. Sci., 2008, 31: 9—15

[42] Liang X, Zhang X, Dai W X, Lv Y H, Yan S K, Zhang W D. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 931—936

[43] Wang Z J, Wo S K, Wang L, Lau C B S, Lee V H L, Chow M S S, Zuo Z. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 50: 232—244

[44] Zhao X F, Wang Y, Sun Y Q. J. Pharm. Biomed. Anal., 2007, 44: 1183—1186

[45] Liang X, Zhang L, Zhang X, Dai W X, Li H Y, Hu L W, Liu H, Su J, Zhang W D. J. Pharm. Biomed. Anal., 2010, 51: 565—571

[46] Liu E H, Qi L W, Cheng X L, Peng Y B, Li P. Biomed. Chromatogr., 2010, 24: 125—131

[47] Li C Y, Tsai S I, Damu A G, Wu T S. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 1272—1276

[48] 万益群(Wan Y Q), 柳英霞(Liu Y X), 郭岚(Guo L), 万筱芬(Wan X F). 光谱学与光谱分析(Spectroscopy and Spectral Analysis), 2007, 27: 160—164

[49] 张胜帮(Zhang S B), 郭玉生(Guo Y S). 光谱学与光谱分析(Spectroscopy and Spectral Analysis), 2004, 24: 1663—1665

[50] Song Z H, Bi K S, Luo X. J. Chromatogr. B, 2003, 788: 387—391

[51] Song Z H, Bi K S, Luo X. J. Chromatogr. Sci., 2002, 40: 198—200

[52] Ye G, Zhu H Y, Zhao H L, Xu B, Huang C G. J. Chromatogr. Sci., 2006, 44: 227—230

[53] Ye G, Li Y Z, Li Y Y, Guo H Z, Guo D A. J. Pharm. Biomed. Anal., 2003, 33: 521—527

[54] Deng Y X, Lu T, Xie L, Liu X D. Biomed. Chromatogr., 2006, 20: 1098—1102

[55] Lu T, Song J, Huang F, Deng Y X, Xie L, Wang G J, Liu X D. J. Ethnopharmacol., 2007, 110: 412—418

[56] Wang C H, Cheng X M, Bligh S W A, White K N, Branford—White C J, Wang Z T. J. Pharm. Biomed. Anal., 2007, 44: 1113—1117

[57] Sheng Y X, Li L, Zhang J L, Guo D A. Biomed. Chromatogr., 2004, 18: 785—790

[58] Xu F G, Liu Y, Zhang Z J, Song R, Dong H J, Tian Y. J. Pharm. Biomed. Anal., 2008, 47: 586—595

[59] Yu Q, Xiang J, Tang W F, Liang M Z, Qin Y P, Nan F. J. Chromatogr. B, 2009, 877: 2025—2031

[60] Wang Y, Yao Y M, An R, You L S, Wang X H. J. Chromatogr. B, 2009, 877: 1820—1826.

[61] 吴晓霞(Wu X X), 彭娟(Peng J), 范斌(Fan B), 于友华(Yu Y H). 中国中药杂志(China Journal of Chinese Materia Medica), 2009, 34: 1276—1280

[62] Lv H T, Sun H, Wang X J, Sun W J, Jiao G Z, Zhou D X, Zhao L, Cao H X, Zhang G M. J. Sep. Sci., 2008, 31: 659—666

[63] Du K H, Wu C S, Ding C G, Zhao S L, Qin H L, Zhang J L. Chromatographia, 2009, 69: 1259—1266

[64] Cao H X, Chen X, Sun H, Sakurai T, Zhou J, Sun W J, Lv H T, Wang X J. J. Ethnopharmacol., 2010, 128: 606—610

[65] Yan D M, Ma Y M, Shi R, Xu D S, Zhang N. Phytother. Res., 2009, 23: 317—323

[66] Wu H, Zhu Z Y, Zhang G Q, Zhao L, Zhang H, Zhu D L, Chai Y F. J. Ethnopharmacol., 2009, 125: 444—449

[67] Wen X D, Qi L W, Li P, Bao K D, Yan X W, Yi L, Li C Y. J. Chromatogr. B, 2008, 865: 99—105

[68] 叶敏(Ye M), 果德安(Guo D A). 化学进展(Progress in Chemistry), 2009, 21: 100—104

[69] Yang D H, Cai S Q, Liu H Y, Guo X X, Li C L, Shang M Y, Wang X, Zhao Y Y. J. Chromatogr. B, 2006, 831: 288—302

[70] Wang P, Liang Y Z, Zhou N, Chen B M, Yi L Z, Yu Y, Yi Z B. Rapid Commun. Mass Spectrom., 2007, 21: 99—106

[71] Li C Y, Qi L W, Li P, Wen X D, Zhu Y F, Liu E H, Gong Z, Yang X L, Ren M T, Li Y J, Ge X X. Rapid Commun. Mass Spectrom., 2009, 23: 1977—1988

[72] Wei Y J, Li P, Shu B, Li H J, Peng Y R, Song Y, Chen J, Yi L. Biomed. Chromatogr., 2007, 21: 797—809

[73] Jiang P, Liu R H, Dou S H, Liu L, Zhang W D, Chen Z L, Xu R L, Ding J M. Biomed. Chromatogr., 2009, 23: 1333—1343

[74] Wang Y L, Ding C G, Du K H, Xiao Y, Wu C S, Zhang J L, Qin H L, Du G H. Rapid Commun. Mass Spectrom., 2009, 23: 2724—2732

[75] Wang X J, Sun W J, Sun H, Lv H T, Wu Z M, Wang P, Liu L, Cao H X. J. Pharm. Biomed. Anal., 2008, 46: 477—490

[76] 栾连军(Luan L J), 胡柳(Hu L), 裘国丽(Qiu G L), 程翼宇(Cheng Y Y). 中国药学杂志(Chinese Pharmaceutical Journal), 2006, 41: 1252—1255

[77] Su S L, Guo J M, Duan J A, Wang T J, Qian D W, Shang E X, Tang Y P. J. Chromatogr. B, 2010, 878: 355—362

[78] Hu Y M, Wang Y T, Sze S C W, Tsang K W, Wong H K, Liu Q, Zhong L D, Tong Y. Biomed. Chromatogr., 2010, 24: 479—489

[79] Wang H L, Zou H F, Ni J Y, Kong L, Gao S, Guo B C. J. Chromatogr. A, 2000, 870: 501—510

[80] Wang Y, Kong L, Hu L H, Lei X Y, Yang L, Chou G X, Zou H F, Wang C H, Bligh S W A, Wang Z T. J. Chromatogr. B, 2007, 860: 185—194

[81] Wen X D, Qi L W, Chen J, Song Y, Yi L, Yang X W, Li P. J. Chromatogr. B, 2007, 852: 598—604

[82] Hou X F, Zhou M Z, Jiang Q, Wang S C, He L C. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 7081—7087

[83] Wang C H, He L C, Wang N, Liu F. J. Chromatogr. B, 2009, 877: 3019—3024

[84] Wang L, Ren J, Sun M, Wang S C. J. Pharm. Biomed. Anal., 2010, 51: 1032—1036

[85] Sheng L H, Li S L, Kong L, Chen X G, Mao X Q, Su X Y, Zou H F, Li P. J. Pharm. Biomed. Anal., 2005, 38: 216—224

[86] Qi L W, Li P, Li S L, Sheng L H, Li R Y, Song Y, Li H J. J. Sep. Sci., 2006, 29: 2211—2220

[87] Wang Y, Kong L, Lei X Y, Hu L H, Zou H F, Welbeck E, Bligh S W A, Wang Z T. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 2185—2191

[88] Li S L, Li P, Sheng L H, Li R Y, Qi L W, Zhang L Y. J. Pharm. Biomed. Anal., 2006, 41: 576—581

[89] Zhang X, Qi L W, Yi L, Li P, Wen X D, Yu Q T. Biomed. Chromatogr., 2008, 22: 157—163

[90] Li Y J, Bi K S. Chem. Pharm. Bull., 2006, 54: 847—851

[91] 孔维军(Kong W J), 赵艳玲(Zhao Y L), 山丽梅(Shan L M), 肖小河(Xiao X H), 郭伟英(Guo W Y). 化学学报(Acta Chimica Sinica), 2008, 66: 2533—2538

[92] 宿树兰(Su S L), 华永庆(Hua Y Q), 段金廒(Duan J A), 唐于平(Tang Y P), 陆茵(Lu Y), 丁安伟(Ding A W). 中国药科大学学报(Journal of China Pharmaceutical University), 2007, 38: 544—548

[93] Zeng H P, Wang T T, Chen W, Wang C Y, Chen D F, Shen J G. Bioorg. Med. Chem., 2008, 16: 5109—5114

[94] Liu L, Li Y F, Cheng Y Y. J. Chromatogr. B, 2008, 862: 196—204

[95] 龙伟(Long W), 马世堂(Ma S T), 刘培勋(Liu P X), 禹杰(Yu J), 徐阳(Xu Y), 洪阁(Hong G), 李欣孺(Li X R). 计算机与应用化学(Computers and Applied Chemistry), 2009, 26: 948—952

[96] 李旭东(Li X D), 黄钦(Huang Q), 徐筱杰(Xu X J). 物理化学学报(Acta Physico-Chimica Sinica), 2008, 24: 547—551

[97] Huang Q, Qiao X B, Xu X J. Bioorg. Med. Chem. Lett., 2007, 17: 1779—1783

[98] Nicholson J K, Lindon J C, Holmes E. Xenobiotica, 1999, 29: 1181—1189

[99] 汪江山(Wang J S), 孔宏伟(Kong H W), 路鑫(Lu X), 赵欣捷(Zhao X J), 许国旺(Xu G W). 化学进展(Progress in Chemistry), 2009, 21: 2388—2396

[100] Wang X J, Lv H T, Sun H, Liu L, Yang B, Sun W J, Wang P, Zhou D X, Zhao L, Dou S S, Zhang G M, Cao H X. J. Pharm. Biomed. Anal., 2008, 48: 1161—1168

[101] Xie B G, Gong T, Gao R, Liu J, Zuo J, Wang X L, Zhang Z R. J. Pharm. Biomed. Anal., 2009, 49: 492—497

[102] Wang Y, Yu L Y, Zhang L, Qu H B, Cheng Y Y. Chem. Biol. Drug Des., 2010, 75: 318—324

[103] Jiang Y, David B, Tu P F, Barbin Y. Anal. Chim. Acta, 2010, 657: 9—18

[104] Zhou J L, Qi L W, Li P. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 7582—7594

[105] Liang X M, Jin Y, Wang Y P, Jin G W, Fu Q, Xiao Y S. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 2033—2044

[106] Ganzera M. Planta Med., 2009, 75: 776—783

[107] Zhuang Y, Yan J J, Zhu W, Chen L R, Liang D H, Xu X J. J. Ethnopharmacol., 2008, 117: 378—384

[108] Hu J, Wu Z S, Yan J J, Pang W S, Liang D H, Xu X J. J. Ethnopharmacol., 2009, 123: 267—274

[109] Zhai C X, Lu Q, Chen X M, Peng Y, Chen L N, Du S H. J. Chromatogr. A, 2009, 1216: 2254—2262

[110] Claude B, Viron-Lamy C, Haupt K, Morin P. Phytochem. Anal., 2010, 21: 180—185

[111] Gao B J, Niu Q Y, Du R K. J. Sep. Sci., 2010, 33: 1338—1348

[1] 蔡宝昌, 秦昆明, 吴皓, 蔡皓, 陆兔林, 张兴德. 中药炮制过程化学机理研究[J]. 化学进展, 2012, 24(04): 637-649.
阅读次数
全文


摘要

方剂的化学成分及药效物质