English
新闻公告
More
化学进展 2009, Vol. 21 Issue (05): 819-830 前一篇   后一篇

• 金属药物专辑 •

硒蛋白的分子生物学及与疾病的关系*

刘琼1; 姜亮1,2 ; 田静1; 倪嘉缵1,2**   

  1. (1.深圳大学生命科学学院 深圳 518060;2.中国科学院长春应用化学研究所 长春 130022)
  • 收稿日期:2009-02-02 修回日期:2009-01-27 出版日期:2009-05-24 发布日期:2009-05-05
  • 通讯作者: 倪嘉缵 E-mail:liuqiong@szu.edu.cn; jzni@szu.edu.cn
  • 基金资助:

    国家自然科学基金

The Molecular Biology of Selenoproteins and Their Effects on Diseases

Liu Qiong1; Jiang Liang1,2; Tian Jing1; Ni Jiazuan1,2**   

  1. (1.College of Life Sciences, Shenzhen University, Shenzhen 518060, China;
    2.Changchun Institute of Applied Chemistry, Chinese Academy of Sciences, Changchun 130022, China)
  • Received:2009-02-02 Revised:2009-01-27 Online:2009-05-24 Published:2009-05-05
  • Contact: Ni Jiazuan E-mail:liuqiong@szu.edu.cn; jzni@szu.edu.cn

硒蛋白是微量元素硒在体内存在和发挥生物功能的主要形式。因硒蛋白的活性中心硒代半胱氨酸由传统终止码TGA编码,故从基因组中预测硒蛋白以及用基因工程技术表达硒蛋白均很困难。有关硒抗氧化、对癌症、神经退行性疾病和病毒作用的报导较多,但结论并不一致。本文综述了硒蛋白基因预测、蛋白质表达调控以及硒和硒蛋白对癌症、神经退行性疾病和病毒的作用及机制等方面的近期进展,研究提高硒蛋白生物信息学预测准确率和基因工程表达量的方法,分析了解硒蛋白与疾病发生发展的关系和机制,探索不同硒蛋白作为预防药物开发、作为癌症治疗和药物筛选靶标的可能性。

Selenoproteins are the major forms of selenium in vivo to exert the biological function. Since selenocysteine, the active center of selenoproteins, is encoded by a traditional stop codon TGA, it is difficult to predict selenoproteins from the genomes or to express them via genetic engineering. Although there are many reports on the antioxidative property of selenium and its effects on cancer, neurodegenerative diseases and virus, the results are inconsistent. This review summarizes recent progresses in selenoprotein prediction and expression, and in the pertinence and mechanism of selenium and selenoproteins on those diseases. It aims at increasing the accuracy of selenoprotein-prediction through bioinformatics and overexpression of selenoproteins via genetic engineering, analyzing the relation of selenoproteins with diseases development, and exploring the potentiality of selenoproteins as preventive agents or the target for cancer treatment and drug-screening.

Contents
1 Introduction
2 Prediction of selenoproteins via bioinformatics
3 Biosynthesis and regulation of selenoproteins
3.1 Comparison between prokaryotic and eukaryotic selenoprotein biosynthesis
3.2 cis-Acting elements and trans-acting factors of selenoprotein biosynthesis
3.3 Selenoprotein expression via prokaryotic and eukaryotic systems
4 Relation between selenoproteins and diseases
4.1 Selenoproteins and cancer prevention
4.2 selenoproteins and brain diseases
4.3 Selenium and virus
5 Perspectives

中图分类号: 

()

[ 1 ]  Moghadaszadeh B , Beggs A H. Physiology , 2006 , 21 : 307 —315
[ 2 ]  Kryukov G V , Castellano S , Novoselov S V , et al . Science , 2003 ,300 : 1439 —1443
[ 3 ]  Hatfield D L , Berry M J , Gladyshev V N. Selenium: Its Molecular Biology and Role in Human Health (2nd ed. ) , NY: Springer , 2006
[ 4 ]  Kryukov G V , Kryukov V M, Gladyshev V N. J . Biol . Chem. ,1999 , 274 (48) : 33888 —33897
[ 5 ]  Korotkov K V , Novoselov S V , Hatfield D L , et al . Mol . Cell .Biol . , 2002 , 22 (5) : 1402 —1411
[ 6 ]  Castellano S , Kryukov GV , Gladyshev V N , et al . EMBO reports ,2004 , 5 (1) : 74 —77
[ 7 ]  Novoselov S V , Hua D , Lobanov A V , et al . Biochem. J . , 2006 ,394 : 575 —579
[ 8 ]  Novoselov S V , Rao M, Gladyshev V N , et al . EMBOJ . , 2002 , 21(14) : 3681 —3693
[ 9 ]  Kryukov GV , Gladyshev V N. EMBO Reports , 2004 , 5 (5) : 538 —543
[10 ]  Taskov K, Chapple C , Gladyshev V N , et al . Nucleic Acids Res. ,2005 , 33 (7) : 2227 —2238
[11 ]  Zhang Y, Gladyshev V N. Bioinformatics , 2005 , 21 (11) : 2580 —2589
[12 ]  Lambert A , Lescure A , Gautheret D , et al . Biochimie , 2002 , 84 :953 —959
[13 ]  Castellano S , Morozova N , Roderic G, et al . EMBO Reports , 2001 ,2 (8) : 697 —702
[14 ]  Zhang Y, Fomenko D E , Gladyshev V N. Genome Biol . , 2005 , 6 :R37
[15 ]  Zhang Y, Gladyshev V N. PLoS Genetics , 2008 , 4 (6) : e1000095
[16 ]  Burge C B , Karlin S. J . Mol . Biol . , 1997 , 268 : 78 —94
[17 ]  Salamov A , Solovyev V. Genome Res. , 2000 , 10 : 516 —522
[18 ]  Parra G, Blanco E , Guigo R. Genome Res. , 2000 , 10 : 511 —515
[19 ]  Chaudhuri B N , Yeates T O. Genome Biol . , 2005 , 6 : R79
[20 ]  Rengby O , Johansson L , Carlson L A , et al . Appl . Environ.Microbiol . , 2004 , 70 (9) : 5159 —5167
[21 ]  Copeland P R , Stepanik V A , Driscoll D M. Mol . Cell Biol . ,2001 , 21 : 1491 —1498
[22 ]  Lescure A , Allmang C , Yamada K, et al . Gene , 2002 , 291 : 279 —285
[23 ]  de Jesus L A , Hoffmann P R , Michaud T, et al . Mol . Cell Biol . ,2006 , 26 : 1795 —1805
[24 ]  Zavacki A M, Mansell J B , Chung M, et al . Mol . Cell , 2003 , 11 :773 —781
[25 ]  Papp L V , Lu J , Holmgren A , et al . Antioxid Redox Signal , 2007 ,9 (7) : 775 —806
[26 ]  Jameson R R , Diamond A M. RNA , 2004 , 10 : 1142 —1152
[27 ]  Krol A. Biochimie , 2002 , 84 : 765 —774
[28 ]  Howard M T, Aggarwal G, Anderson C B , et al . EMBO J . , 2005 ,24 : 1596 —1607
[29 ]  Chavatte L , Brown B A , Driscoll D M. Nat . Struct . Mol . Biol . ,2005 , 12 : 408 —416
[30 ]  Xu X M, Mix H , Carlson B A , et al . J . Biol . Chem. , 2005 , 280 :41568 —41575
[31 ]  Arnér E S , Sarioglu H , Lottspeich F , et al . J . Mol . Biol . , 1999 ,292 (5) : 1003 —1016
[32 ]  Hazebrouck S , Camoin L , Faltin Z, et al . Biol . Chem. , 2000 , 275(37) : 28715 —28721
[33 ]  Bar-Noy S , Moskovitz J . Biochem. Biophys. Res. Commun. , 2002 ,297 (4) : 956 —961
[34 ]  Bauman A T, Malencik D A , Barofsky D F , et al . Biochem.Biophys. Res. Commun. , 2004 , 313 (2) : 308 —313
[35 ]  Sun Q A , Su D , Novoselov S V , et al . Biochemistry , 2005 , 44(44) : 14528 —14537
[36 ]  Tujebajeva R M, Harney J W, Berry MJ . J . Biol . Chem. , 2000 ,275 (9) : 6288 —6294
[37 ]  Zhong L , Holmgren A. J . Biol . Chem. , 2000 , 275 (24) : 18121 —18128
[38 ]  赵文然(Zhao W R) , 钟翔宇(Zhong X Y) , 孙辉(Sun H) . 中国地方病学杂志(Chinese Journal of Endemiology) , 2006 , 25 (1) :39 —41
[39 ]  Kim I Y, Guimar?es MJ , Zlotnik A , et al . Proc. Natl . Acad. Sci .USA , 1997 , 94 (2) : 418 —421
[40 ]  Novoselov S V , Lobanov A V , Hua D , et al . Proc. Natl . Acad.Sci . USA , 2007 , 104 (19) : 7857 —7862
[41 ]  徐辉碧(Xu H B) , 黄开勋(Huang K X) . 硒的化学、生物化学及其在生命科学中的应用(Selenium: Its Chemistry , Biochemistry and Application in Lifescience) . 武汉: 华中理工大学出版社(Wuhan : Huazhong University of Science and Technology Press) ,1994.
[42 ]  Clark L C , Combs G F , Turnbull B W, et al . J . Am. Med.Assoc. , 1996 , 276 : 1957 —63
[43 ]  Clark L C. Recent Development in the Prevention of Human Cancerwith Selenium , STDA Sixth International Symposium on Uses of Selenium and Tellurium. USA: Arizon , 1998
[44 ]  Lippman S M, Goodman P J , Klein E A , et al . J . Natl . Cancer Inst . , 2005 , 97 : 94 —102
[45 ]  Burk R F , Norsworthy B K, Hill K E , et al . Cancer Epidemiol .Biomarkers Prev. , 2006 , 15 (4) : 804 —810
[46 ]  Institute of Medicine. Dietary Reference Intakes for Vitamin C ,Vitamin E , Selenium , and Carotenoids. Washington (DC) : National Academy Press , 2000. 284 —324
[47 ]  Reid M E , Stratton M S , Lillico A J , et al . J . Trace Elem. Med.Biol . , 2004 , 18 : 69 —74
[48 ]  Duffield A J , Thomson C D , Hill K E , et al . Am. J . Clin. Nutr. ,1999 , 70 : 896 —903
[49 ]  Persson-Moschos M, Alfthan G, Akesson B. Eur. J . Clin. Nutr. ,1998 , 52 : 363 —367
[50 ]  Xia Y, Hill K E , Byrne D W, et al . Am. J . Clin. Nutr. , 2005 ,81 : 829 —834
[51 ]  Burk R F , Hill K E , Motley A K. Biofactors , 2001 , 14 : 107 —114
[52 ]  Waschulewski I H , Sunde R A. Br. J . Nutr. , 1998 , 60 : 57 —68
[53 ]  Moreno-Reyes R , Suetens C , Mathieu F , et al . N. Engl . J . Med. ,1998 , 339 : 1112 —1120
[54 ]  Gromadzinska J , Reszka E , Bruzelius K, et al . Eur. J . Nutr. ,2008 , 47 : 29 —50
[55 ]  Blot WJ , Li J Y, Taylor P R , et al . J . Natl . Cancer Inst . , 1993 ,15 : 1483 —1492
[56 ]  Duffield-Lillico A J , Slate E H , Reid M E , et al . J . Natl . Cancer Inst . , 2003 , 95 : 1477 —1481
[57 ]  Novoselov S V , Calvisi D V , Labunskyy V M, et al . Oncogene ,2005 , 24 : 8003 —8011
[58 ]  Taylor P R , Greenwald P. J . Clin. Oncol . , 2005 , 23 : 333 —345
[59 ]  Trumbo P R. J . Nutr. , 2005 , 135 : 354 —356
[60 ]  Van den Brandt P A , Zeegers M P A , Bode P , et al . Cancer Epidemiol . Biomarkers Prev. , 2003 , 12 : 866 —871
[61 ]  Nomura A M Y, Lee J , Stemmermann G N , et al . Cancer Epidemiol . Biomarkers Prev. , 2000 , 9 : 883 —887
[62 ]  Li H , Stampfer MJ , Giovannucci EL , et al . J . Natl . Cancer Inst . ,2004 , 96 : 696 —703
[63 ]  Etminan M, Fitzgerald J M, Gleave M, et al . Cancer Causes Control , 2005 , 16 : 1125 —1131
[64 ]  Allen N E , Morris J S , NgwenyamA R A , et al . Br. J . Cancer ,2004 , 90 : 1392 —1396
[65 ]  Ghadirian P , Maisonneuve P , Perret C H , et al . Cancer Detect .Prev. , 2000 , 24 : 305 —313
[66 ]  Allen N E , Appleby P N , Roddam A W, Tjonneland A , et al .American J . Clin. Nutr. , 2008 , 88 (6) : 1567 —1575
[67 ]  Psathakis D , Wedemeyer N , Oevermann E , et al . Dis. Colon.Rectum. , 1998 , 41 : 328 —335
[68 ]  Jacobs E T, Jiang R , Alberts D S , et al . J . Natl . Cancer Inst . ,2004 , 96 : 1669 —1675
[69 ]  Wallace K, Byers T, Morris J S , et al . Cancer Epidemiol .Biomarkers Prev. , 2003 , 12 : 464 —467
[70 ]  Early D S , Hill K, Burk R , et al . Am. J . Gastroenterol . , 2002 ,97 : 745 —748
[71 ]  Knekt P , Marniemi J , Teppo L , et al . Am. J . Epidemiol . , 1998 ,148 : 975 —982
[72 ]  Van den Brandt P A , Goldbohm R A , vanpt Veer P , et al . Cancer Res. , 1993 , 53 : 4860 —4865
[73 ]  叶蔚云(Ye W Y) , 陈思东(Chen S D) , 陈清(Chen Q) . 营养学报(Acta Nutrimenta Sinica) , 2005 , 27 (1) : 17 —20
[74 ]  Zhuo H , Smith A H , Steinmaus C. Cancer Epidemiol . Biomarkers Prev. , 2004 , 13 : 771 —778
[75 ]  Goodman G E , Schaffer S , Bankson D D , et al . Cancer Epidemiol .Biomarkers Prev. , 2001 , 10 : 1069 —1076
[76 ]  Ratnasinghe D , Tangrea J A , Forman M R , et al . Cancer Causes Control , 2000 , 11 : 129 —135
[77 ]  Gopalkrishna R , Gundimera U. Nutr. Cancer , 2001 , 40 : 55 —63
[78 ]  Hu Y, Benya R V , Carroll R E , et al . J . Nutr. , 2005 , 135 :3021S —3024S
[79 ]  Hu YJ , Diamond A M. Cancer Res. , 2003 , 63 : 3347 —3351
[80 ]  Moustafa M E , Kumaraswamy E , Zhong N , et al . J . Nutr. , 2003 ,133 : 2494S —2496S
[81 ]  Diwadkar-Navsariwala V , Prins G S , Swanson S M, et al . Proc.Natl . Acad. Sci . USA , 2006 , 103 : 8179 —8184
[82 ]  Sun Q A , Wu Y, Zappacosta F , et al . J . Biol . Chem. , 1999 ,274 : 24522 —24530
[83 ]  Becker K, Gromer S , Schirmer R H , et al . Eur. J . Biochem. ,2000 , 267 : 6118 —6125
[84 ]  Yoo M H , Xu X M, Carlson B A , et al . J . Biol . Chem. , 2006 ,281 : 13005 —13008
[85 ]  Gan L , Yang X L , Liu Q , et al . J . Cell Biochem. , 2005 , 96 :653 —664
[86 ]  Lu J , Chew E H , Holmgren A. PNAS , 2007 , 104 (30) : 12288 —12293
[87 ]  Smart D K, Ortiz KL , Mattson D , et al . Cancer Res. , 2004 , 64(18) : 6716 —6724
[88 ]  Ferguson A D , Labunskyy V M, Fomenko D E , et al . J . Biol .Chem. , 2005 , 281 : 3636 —3543
[89 ]  Apostolou S , Klein J O , Mitsuuchi Y, et al . Oncogene , 2004 , 23(29) : 5032 —5040
[90 ]  Kumaraswamy E , Malykh A , Korotkov KV , et al . J . Biol . Chem. ,2000 , 275 : 35540 —3554
[91 ]  Bockmuhl U , Schwendel A , Dietel M, et al . Cancer Res. , 1996 ,56 : 5325 —5329
[92 ]  Nasr M A , Hu YJ , Diamond A M. Cancer Ther. , 2004 , 1 : 293 —298
[93 ]  Gladyshev V N , Jeang K T, Wootton J C , et al . J . Biol . Chem. ,1998 , 273 : 8910 —8915
[94 ]  Hu YJ , Korotkov KV , Mehta R , et al . Cancer Res. , 2001 , 61 :2307 —2310
[95 ]  Jablonska E , Gromadzinska J , Sobala W, et al . Eur. J . Nutr. ,2008 , 47 : 47 —54
[96 ]  Murawaki Y, Tsuchiya H , Kanbe T, et al . Cancer Lett . , 2008 , 259(2) : 218 —230
[97 ]  鲁建国(Lu J G) , 王青(Wang Q) , 马庆久(Ma Q J ) 等. 第四军医大学学报(Journal of the Fourth Military Medical University) ,2006 , 27 (14) : 1328 —1330
[98 ]  Novoselov S V , Kryukov G V , Xu X M, et al . J . Biol . Chem. ,2007 , 282 (16) : 11960 —11968
[99 ]  Schweizer U , Brauer A U , Kohrle J , et al . Brain Res. Rev. , 2004 ,45 : 164 —178
[100 ] 杨晓光(Yang X G) , 张在香(Zhang Z X) , 田园(Tian Y) 等. 卫生研究(Journal of Hygiene Research) , 1999 , 28 (3) :144 —149
[101 ] Hoppe B , Brauer A U , Kuhbacher M, et al . Cell Tissue Res. ,2008 , 332 : 403 —414
[102 ] Kryukov GV , Kumar R A , Koc A , et al . Proc. Natl . Acad. Sci .USA , 2002 , 99 : 4245 —4250
[103 ] Gu Q P , Sun Y, Ream L W, et al . Mol . Cell . Biochem. , 2000 ,204 : 49 —56
[104 ] Petit N , Lescure A , Rederstorff M, et al . Hum. Mol . Genet . ,2003 , 12 : 1045 —1053
[105 ] Kumaraswamy E , Korotkov K V , Diamond A M, et al . Methods Enzymol . , 2002 , 347 : 187 —197
[106 ] Bosl M R , Takaku K, Oshioma M, et al . Proc. Natl . Acad. Sci .USA , 1997 , 94 : 5531 —5534
[107 ] Burk R F , Hill KB , Boeglion M E , et al . Histochem. Cell Biol . ,1997 , 108 : 11 —15
[108 ] 王育凯(Wang Y K) , 田东萍(Tian D P) . 汕头大学医学院学报(Journal Shantou University Medical College) , 2003 , 16 (4) : 226 —228
[109 ] Hill K E , Zhou J , McMahan WJ , et al . J . Biol . Chem. , 2003 ,278 : 13640 —14646
[110 ] Brigelius-Flohe R. Free Radic. Biol . Med. , 1999 , 27 : 951 —965
[111 ] Brown J S , Foster H D. J . Orthomolecular Med. , 1996 , 11 (4) :211 —222
[112 ] Gaol S , Jin Y, Hall K S , et al . Am. J . Epidemiol . , 2007 , 165 :955 —965
[113 ] Xiong S , Markesbery WR , Shao C , et al . Antioxid. Redox Signal . ,2007 , 9 : 457 —467
[114 ] Tung Y T, Hsuc W M, Wang B J , et al . Neurosci . Lett . , 2008 ,440 : 38 —43
[115 ] Schweizer U , Schomburg L , Savaskan N E. J . Nutr. , 2004 , 134 :707 —710
[116 ] Moskovitz J . Biochem. Biophys. Acta , 2005 , 1703 : 213 —219
[117 ] Passwater R A. Selenium Against Cancer and AIDS. New Canaan ,USA: Keats Publishing , 1996
[118 ] Kupka R , Msamanga G I , Spiegelman D , et al . J . Nutr. , 2004 ,134 : 2556 —2560
[119 ] 陈春英(Chen C Y) , 周井炎(Zhou J Y) , 徐辉碧(Xu H B) . 生物化学与生物物理进展( Progress in Biochemistry and Biophysics) , 1997 , 24 (4) : 327 —330
[120 ] 魏战勇(Wei Z Y) , 崔保安(Cui B A) , 黄克和(Huang K H) 等.南京农业大学学报(Journal of Nanjing Agriculture University) ,2005 , 28 (2) : 147 —149
[121 ] Gladyshev V N , Stadtman T C , Hatfield D L , et al . PNAS , 1999 ,96 (3) : 835 —839
[122 ] Saito Y, Yoshida Y, Akazawa T, et al . J . Biol . Chem. , 2003 , 274(41) : 39428 —39434
[123 ] Nan K J , Li C L , Wei Y C , et al . World J . Gastroenterology ,2003 , 9 (8) : 1777 —1780
[124 ] Taylor E W, Ramanthan C S , Jlluri R K, et al . J . Med. Chem. ,1994 , 37 : 2637 —2654
[125 ] Mix H , Lobanov A V , Gladyshev V N. Nucleic Acids Res. , 2007 ,35 (2) : 414 —423
[126 ] Taylor E W. J . Orthomolecular Med. , 1997 , 12 (4) : 227 —239

[1] 刘峻, 叶代勇. 抗病毒涂层[J]. 化学进展, 2023, 35(3): 496-508.
[2] 张荡, 王曦, 王磊. 生物酶驱动的微纳米马达在生物医学领域的应用[J]. 化学进展, 2022, 34(9): 2035-2050.
[3] 黄祺, 邢震宇. 锂硒电池研究进展[J]. 化学进展, 2022, 34(11): 2517-2539.
[4] 冀豪栋, 齐娟娟, 郑茂盛, 党晨原, 陈龙, 黄韬博, 刘文. 纳米技术在水中病毒灭活中的应用:对新型冠状病毒SARS-CoV-2传播阻断的启示[J]. 化学进展, 2022, 34(1): 207-226.
[5] 荆晓东, 孙莹, 于冰, 申有青, 胡浩, 丛海林. 肿瘤微环境响应药物递送系统的设计[J]. 化学进展, 2021, 33(6): 926-941.
[6] 王佳佳, 吴惠英, 董任峰, 蔡跃鹏. 基于微/纳马达的智能癌症诊断、递送及治疗[J]. 化学进展, 2021, 33(5): 883-894.
[7] 丁宇森, 张璞, 黎洪, 朱文欢, 魏浩. 锂硒电池的研究现状与展望[J]. 化学进展, 2021, 33(4): 610-632.
[8] 刘文杰, 刘凯会, 张彦伟, 王良, 张梦裔, 李静. 糖基化在新型冠状病毒侵染中的机制及药物研发中的应用[J]. 化学进展, 2021, 33(4): 524-532.
[9] 吴云雪, 张衡益, 刘育. 偶氮苯衍生物探针在乏氧细胞成像中的应用[J]. 化学进展, 2021, 33(3): 331-340.
[10] 郭珊, 周翔. 循环肿瘤细胞体内检测技术及其应用研究[J]. 化学进展, 2021, 33(1): 1-12.
[11] 王志刚, 刘书琳, 刘安安, 张利娟, 余聪, 庞代文. 单病毒示踪[J]. 化学进展, 2021, 33(1): 13-24.
[12] 黄炎, 刘国东, 张学记. 新型冠状病毒(COVID-19)的检测和诊断[J]. 化学进展, 2020, 32(9): 1241-1251.
[13] 蒋乔, 徐雪卉, 丁宝全. 纳米材料对生物凝聚态的调控[J]. 化学进展, 2020, 32(8): 1128-1139.
[14] 李高, 李艳梅. 截短与修饰的β-淀粉样蛋白与阿尔茨海默病[J]. 化学进展, 2020, 32(1): 14-22.
[15] 杨悦, 王珏玉, 赵敏, 崔岱宗. 病毒模板合成的金属纳米材料及应用[J]. 化学进展, 2019, 31(7): 1007-1019.