English
新闻公告
More
化学进展 2007, Vol. 19 Issue (04): 557-566 前一篇   后一篇

• 综述与评论 •

基于环糊精包结络合作用的大分子自组装*

郭明雨;江明**   

  1. 复旦大学高分子科学系 聚合物分子工程教育部重点实验室 上海 200433
  • 收稿日期:2006-08-21 修回日期:2006-10-21 出版日期:2007-04-24 发布日期:2007-04-24
  • 通讯作者: 江明

Macromolecular Self-Assembly Based on Inclusion Complexation of Cyclodextrins

Guo Mingyu;Jiang Ming**   

  1. Key Laboratory for Molecular Engineering of Polymers, Ministry of Education and Department of Macromolecular Science , Fudan University, Shanghai 200433, China
  • Received:2006-08-21 Revised:2006-10-21 Online:2007-04-24 Published:2007-04-24
本文综述了基于环糊精包结络合作用的大分子自组装的研究进展,包括:(1) 线型、梳型、多臂星型或超支化聚合物与环糊精或其二聚体自组装形成多聚轮烷(分子项链)、多聚准轮烷、双多聚(准)轮烷、分子管、双分子管、超分子凝胶及其应用;(2)桥联环糊精与桥联客体分子自组装制备线型或超支化超分子聚合物;(3)温度、pH值、光及客体分子刺激响应智能体系; (4) 通过亲水性的环糊精线型均聚物与含金刚烷的疏水性聚合物之间的包结络合作用来制备高分子胶束及其空心球等。
The recent research progresses in molecular self-assembly based on the inclusion complexation between cyclodextrins and various guest macromolecules have been reviewed : (1) polyrotaxanes (molecular necklace), polypseudorotaxanes, bis(polypseudorotaxane) or bis(polyrotaxane)s), molecular tubes or bis(molecular tube)s and supramolecular hydrogels induced by the complexation between cyclodextrins or their dimers and the polymer guests including linear, comb, multi-arms star or hyperbranched ones. (2) linear or hyperbranched supramolecular polymers prepared by the self-assembly of bridged cyclodextrins and their bridged guest molecules; (3) intelligent systems showing stimuli responsive properties including temperature, pH, light or guest molecules; (4) polymeric micelles and hollow spheres made in water by the inclusion between a linear hydrophilic polymer containing cyclodextrin as side groups and a linear hydrophobic polymer with adamantine appendants. In addition the potential applications of the resultant assemblies are discussed.

中图分类号: 

()

[ 1 ] Szejtli J . Chem. Rev. , 1998 , 98(5) : 1743 —1753
[ 2 ] Harada A. Acc. Chem. Res. , 2001 , 34(6) : 456 —464
[ 3 ] 刘育(Liu Y) , 尤长城(You C C) , 张衡益(Zhang H Y) . 超分子化学———合成受体的分子识别与组装. ( Supramolecular Chemistry: Molecular Recognition and Assembly of Synthetic Receptors) . 天津: 南开大学出版社( Tianjing : Nankai University Press) , 2001. 168 —290
[ 4 ] 童林荟( Tong L H) . 环糊精化学———基础与应用(Cyclodextrin Chemistry : Basis and Application) . 北京: 科学出版社(Beijing : Scientific Press) , 20011 10 —11
[ 5 ] Bender M L , Komiyama M. Cyclodextrin Chemistry. NY:Springer-Verlag : Berlin Heidelberg , 1978
[ 6 ] Jozsef S , Cyclodex trin Technology. Dordrech/Boston/London :Kluwer Academic Publishers , 1988
[ 7 ] Fromming K H , Szejtli J . Cyclodextrins in Pharmacy. Dordrecht ,The Netherlands : Kluwer Academic , 1994
[ 8 ] Szijtli J , Osa T. Comprehensive Supramolecular Chemistry.Pergamon : Oxford UK, 1996
[ 9 ] Connors KA. Chem. Rev. , 1997 , 97(5) : 1325 —1358
[10] Engeldinger E , Armspach D , Matt D. Chem. Rev. , 2003 , 103(11) : 4147 —4174
[11] Hapiot F , Tilloy S , Monflier E. Chem. Rev. , 2006 , 106 (3) :767 —781
[12] Wenz G, Han B H , Muller A. Chem. Rev. , 2006 , 106 (3) :782 —817
[13] Saenger W. Angew. Chem. Int . Ed. , 1980 , 19(5) : 344 —362
[14] Nelson G, Patonay G, Warner I M. Appl . Spectroscopy , 1987 ,41(7) : 1235 —1238
[15] Palepu R , Reinsorough V C. Aust . J . Chem. , 1990 , 43 (12) :2119 —2123
[16] Isnin R , Salam C , Kaifer A E. J . Org. Chem. , 1991 , 56 (1) :35 —41
[17] Harada A , Takahashi S J . Macromol . Sci2Chem. , 1989 , 26(2 —3) : 373 —380
[18] Asanuma H , Kakazu M, Shibata M. Chem. Commun. , 1997 ,(20) : 1971 —1972
[19] Akihiko U , Iwao S , Tetsuo O. Anal . Chem. , 1990 , 62 (22) :2461 —2466
[20] Munozdela P T , Ndou J B , Zung I M, et al . J . Phys. Chem. ,1991 , 95(8) : 3330 —3334
[21] Fritz V , Walter M M. Angew. Chem. Int . Ed. , 1979 , 18 (8) :623 —624
[22] Wolfram S. Angew. Chem. Int . Ed. , 1980 , 19(5) : 344 —362
[23] Harada A , Li J , Kamachi M. Macromolecules , 1993 , 26 (1) :5698 —5703
[24] Kawaguchi Y, Nishiyama T , Harada A , et al . Macromolecules ,2000 , 33(12) : 4472 —4477
[25] Harada A , Okada M, Kamachi M. Macromolecules , 1995 , 28(24) : 8406 —8409
[26] Harada A , Okada M. Polym. J . , 1999 , 31 : 1095 —1098
[27] Harada A , Li J , Kamachi M. Chem. Lett . , 1993 , 237 —240
[28] Okumura H , Okada M, Kawaguchi Y, et al . Macromolecules ,2000 , 33(12) : 4297 —4298
[29] Harada A , Suzuki S , Okada M, et al . Macromolecules , 1996 , 29(17) : 5611 —5614
[30] Konstantin A U , Lee D W, John A R. J . Am. Chem. Soc. ,2000 , 122 (49) : 12375 —12376
[31] Brunsveld L , Folmer B J B , Meijer E W, et al . Chem. Rev. ,2001 , 101 (12) : 4071 —4097
[32] Lehn J M. Polym. Int . , 2002 , 51(10) : 825 —839
[33] Ciferri A. Supramolecular polymers ( 2nd ed. ) . Boca Raton/London/NY/Singapore : CRC , 2005
[34] Folmer B J B , Sijbesma R P , Versteegen R M, et al . Adv.Mater. , 2000 , 12(12) : 874 —878
[35] Lohmeijer B G G, Schubert U S. Angew. Chem. Int . Ed. ,2002 , 4l (20) : 3825 —3829
[36] Schoot P V , Michels M A J , Brunsveld L , et al . Langmuir ,2000 , 16(26) : 10076 —10083
[37] Gale P A , Navakhun K, Camiolo S , et al . J . Am. Chem. Soc. ,2002 , 124 (38) : 11228 —11229
[38] Brunsveld L , Folmer B J B , Meijer E W, et al . Chem. Rev. ,2001 , 101 (12) : 4071 —4097
[39] Miyauchi M, Harada A. J . Am. Chem. Soc. , 2004 , 126 (37) :11418 —11419
[40] Miyauchi M, Takashima Y, Harada A , et al . J . Am. Chem.Soc. , 2005 , 127 (9) : 2984 —2989
[41] Hasegawa R , Miyauchi M, Harada A , et al . Macromolecules ,2005 , 38(9) : 3724 —3730
[42] Miyauchi M, Hoshino T , Harada A , et al . J . Am. Chem. Soc. ,2005 , 127 (7) : 2034 —2035
[43] Liu Y, Fan Z , Zhang H Y, et al . J . Org. Chem. , 2003 , 68(22) : 8345 —8352
[44] Liu Y, Fan Z , Zhang H Y, et al . Org. Lett . , 2003 , 5 (3) :251 —254
[45] Liu Y, Li L , Fan Z. Nano Lett . , 2002 , 2(4) : 257 —261
[46] Liu Y, Zhao YL , Zhang H Y. Langmuir , 2006 , 22(7) : 3434 —3438
[47] Tellini V H S , Jover A , Tato J V , et al . J . Am. Chem. Soc. ,2006 , 128 (7) : 5728 —5734
[48] Ogino H. J . Am. Chem. Soc. , 1981 , 103 (5) : 1303 —1304
[49] Nepogodiev S A , Stoddar J F. Chem. Rev. , 1998 , 98 ( 5) :1959 —1976
[50] Harada A , Kamachi M. Macromolecules , 1990 , 23(10) : 2823 —2824
[51] Harada A , Li J , Kamachi M. Nature , 1992 , 356 (6367) : 325 —327
[52] Harada A , Li J , Kamachi M. Nature , 1993 , 364 (6437) : 516 —518
[53] Harada A , Li J , Kamachi M. Nature , 1994 , 370 (6485) : 126 —128
[54] Harada A , Li J , Suzuki S. Macromolecules , 1998 , 26 ( 19) :5267 —5268
[55] Okada M, Kamachi M, Harada A. Macromolecules , 1999 , 32(21) : 7202 —7207
[56] Kawaguchi Y, Harada A. Org. Lett . , 2000 , 2 (10) : 1353 —1356
[57] Kamitori S , Matsuzaka O , Harada A. Macromolecules , 2000 , 33(5) : 1500 —1502
[58] Miyake K, Yasuda S , Harada A , et al . J . Am. Chem. Soc. ,2003 , 125 (17) : 5080 —5085
[59] Harada A. Adv. Polym. Sci . , 1997 , 133 : 141 —191
[60] Harada A. Coordin. Chem. Rev. , 1996 , 148 : 115 —133
[61] Okumura Y, Ito K, Hayakawa R. Langmuir , 2000 , 16 ( 26) :10278 —10280
[62] Okada M, Harada A. Org. Lett . , 2004 , 6(3) : 361 —364
[63] Okada M, Harada A. Macromolecules , 2003 , 36 (26) : 9701 —9703
[64] Okada M, Takashima Y, Harada A. Macromolecules , 2004 , 37(19) : 7075 —7077
[65] Liu Y, Yang Y W, Chen Y. Macromolecules , 2005 , 38 (13) :5838 —5840
[66] Liu Y, Zhao Y L , Zhang H Y. Macromolecules , 2004 , 37(17) :6362 —6369
[67] Yang Y W, Chen Y, Liu Y. Inorg. Chem. , 2006 , 45 ( 7) :3014 —3022
[68] Liu Y, You C C , Zhang H Y, et al . Nano Lett . , 2001 , 1(11) :613 —616
[69] Liu Y, Li L , Zhang H Y, et al . Macromolecules , 2002 , 35(27) :9934 —9938
[70] Liu Y, Song Y, Wang H. Macromolecules , 2004 , 37 ( 17) :6370 —6375
[71] Liu Y, Liang P , Chen Y. Macromolecules , 2005 , 38 ( 22) :9095 —9099
[72] Liu Y, Zhao Y L , Chen Y, et al . Macromol . Rapid Commun. ,2005 , 26(5) : 401 —406
[73] Liu Y, Wang H , Chen Y, et al . J . Am. Chem. Soc. , 2005 ,127(2) : 657 —666
[74] He L H , Huang J , Chen Y M, et al . Macromolecules , 2005 , 38(8) : 3351 —3355
[75] He L H , Huang J , Chen Y M, et al . Macromolecules , 2005 , 38(9) : 3845 —3851
[76] Zhu X Y, Chen L , Yan D Y, et al . Langumir , 2004 , 22 (2) :484 —490
[77] Wang L , Wang J L , Dong CM. Chin. J . Polym. Sci . , 2006 , 24(3) : 245 —252
[78] Wang L , Wang J L , Dong C M. J . Polym. Sci . Part A , 2005 ,43(20) : 4721 —4730
[79] Huang J , Li Z Y, Huang J L , et al . J . Polym. Sci . Part A ,2006 , 44(11) : 3684 —3691
[80] Chan S C , Kuo S W, Chang F C. Macromolecules , 2006 , 38(8) : 3099 —3107
[81] Sabadini E , Cosgrove T. Langmuir , 2003 , 19(23) : 9680 —9683
[82] Ohira A , Ishizaki T , Kunitake M, et al . Colloids and Surfaces A:Physicochem. Eng. Aspects. , 2000 , 169 : 27 —33
[83] Ohira A , Sakata M, Kunitake M, et al . J . Am. Chem. Soc. ,2003 , 125 (17) : 5057 —5065
[84] Shimomura T , Akai T , Abe T , et al . J . Chem. Phys. , 2002 ,116(5) : 1573 —1576
[85] Ikeda T , Ooya T , Yui N. Polym. Adv. Technol . , 2000 , 11 :830 —836
[86] Karlson L , Thuresson K, Lindman B. Langmuir , 2002 , 18(23) :9028 —9034
[87] Gaitano G G, Brown W, Tardajos G. J . Phys. Chem. B , 1997 ,101(5) : 710 —719
[88] He Y, Inoue Y. Biomacromolecules , 2003 , 4(6) : 1865 —1867
[89] Shuai X T , Wei M, Tonelli A E , et al . Biomacromolecules ,2002 , 3 : 201 —207
[90] Shuai X T , Porbeni F E , Tonelli A E. Macromolecules , 2002 , 35(8) , 3126 —3132
[91] Taylor P N , O’Connell M J , Anderson H L. Angew. Chem. Int .Ed. , 2000 , 39(19) : 3456 —3460
[92] Michels J J , O’Connell M J , Anderson H L. Chem. Eur. J .2003 , 9(24) : 6167 —6176
[93] Ooya T , Mori H , Yui N , et al . Macromol . Rapid Commun. ,1995 , 16(4) : 259 —263
[94] Ooya T , Yui N. J . Controlled Release , 1999 , 58(3) : 251 —368
[95] Ooya T , Eguchi M, Yui N. Biomacromolecules , 2001 , 2 (1) :200 —203
[96] Kamimura W, Ooya T , Yui N. J . Controlled Release , 1997 , 44(2/3) : 295 —299
[97] Ooya T , Yui N. J . Controlled Release , 2002 , 80(1 —3) : 219 —228
[98] Ooya T , Eguchi M, Yui N. J . Am. Chem. Soc. , 2003 , 125(43) : 13016 —13017
[99] Nelson A , Belitsky J M, BaumL G, et al . J . Am. Chem. Soc. ,2004 , 126 (38) : 11914 —11922
[100] Huh K M, Ooya T , Yui N , et al . Macromolecules , 2001 , 34(25) : 8657 —8662
[101] Li J , Li X, Zhou Z H , et al . Macromolecules , 2001 , 34 (21) :7236 —7237
[102] Karino T , Okumura Y, Shibayama M, et al . Macromolecules ,2005 , 38(14) : 6161 —6167
[103] Okumura Y, Ito K. Adv. Mater. , 2001 , 13(7) : 485 —487
[104] Han B H , Smarsly B , Gruber C , et al . Microporous Mesoporous Mater. , 2003 , 66(1) : 127 —132
[105] Han B H , Antonietti M. Chem. Mater. , 2002 , 14 (8) : 3477 —3485
[106] Moffitt M, Khougaz K, Eisenberg A. Acc. Chem. Res. , 1996 ,29(2) : 95 —102
[107] Jiang M, Li M, Xiang M, et al . Adv. Polym. Sci . , 1999 , 146 :121 —196
[108] Chen D Y, Jiang M. Acc. Chem. Res. , 2005 , 38 (6) : 494 —502
[109] 江明(Jiang M) , Adi . Esienberg , 刘国军(Liu G J ) , 张希(Zhang X) 等. 大分子自组装(Macromolecular Self-Assembly) .北京: 科学出版社(Beijing : Science Press) , 2006. 71 —107
[110] Wang J , Jiang M. J . Am. Chem. Soc. , 2006 , 128 ( 11) :3703 —3708
[111] Choi H S , Yui N. Prog. Polym. Sci . , 2006 , 31 : 121 —144
[112] Hak S C , Tooru O , Nobuhiko Y, et al . Biomacromolecules ,2005 , 6(3) : 1200 —1204
[113] Nozaki T , Maeda Y, Kitano H , et al . Macromolecules , 1996 , 28(2) : 522 —524
[114] Wei H L , Yu H Q , Feng Z G, et al . Macromolecules , 2005 , 38(21) : 8833 —8839
[115] Wintgens V , Charles M, Allouache F. Macromol . Chem. Phys. ,2005 , 206 (18) : 1853 —1861
[116] Ritter H , Sadowski O , Tepper E. Angew. Chem. Int . Ed. ,2003 , 42(27) : 3171 —3173
[117] Schmitz S , Ritter H. Angew. Chem. Int . Ed. , 2005 , 44 (35) :5658 —5661
[118] Kretschmann O , Kretschmann S W, Ritter H , et al . Angew.Chem. Int . Ed. , 2006 , 45(26) : 4361 —4365
[119] Tomatsu I , Hashidzume A , Harada A. Macromolecules , 2005 , 38(12) : 5223 —5227
[120] Tomatsu I , Hashidzume A , Harada A. J . Am. Chem. Soc. ,2006 , 128 (7) : 2226 —2227
[121] Tomatsu I , Hashidzume A , Harada A. Macromol . Rapid.Commun. , 2006 , 27(4) : 238 —241
[122] Tomatsu I , Hashidzume A , Harada A. Chem. Commun. , 2006 ,(35) : 3702 —3704
[123] Ueno A , Kuwabara T , Nakamura A , et al . Nature , 1992 , 356(6365) : 136 —137
[124] Ikeda H , Nakamura M, Ueno A , et al . J . Am. Chem. Soc. ,1996 , 118 (45) : 10980 —10988
[125] Ueno A , Takahashi M, Nagano Y, et al . Macromol . Rapid.Commun. , 1998 , 19 (6) : 315 —317
[126] Ueno A , Ikeda A , Ikeda H , et al . J . Org. Chem. , 1999 , 64(2) : 382 —387
[127] Yoshida A , Ueno A. Macromol . Rapid. Commun. , 2002 , 23(2) : 122 —125
[128] Ueno A , Chen Q , Suzuki I , et al . Anal . Chem. , 1992 , 64(15) : 1650 —1655
[129] Ueno A , Minato S , Osa T. Anal . Chem. , 1992 , 64 ( 21) :2562 —2565
[130] Hossain M A , Mihara H , Ueno A. Bioorg. Med. Chem. Lett . ,2003 , 13 (24) : 4305 —4308
[131] Nakamura M, Ikeda A , Ueno A , et al . J . Chem. Soc. Chem.Commun. , 1995 , (7) : 721 —722
[132] Ueno A , Ikeda A , Ikeda H , et al . J . Org. Chem. , 1999 , 64(2) : 382 —387
[133] Qu D H , Wang Q C , Tian H. Angew. Chem. Int . Ed. , 2005 ,44(3) : 5296 —5299
[134] Shigekawa H , Miyake K, Harada A , et al . J . Am. Chem. Soc. ,2000 , 122 (22) : 5411 —5412
[135] Pease A R , Jeppesen J O , Stoddart J F , et al . Acc. Chem.Res. , 2001 , 34(6) : 433 —444

[1] 李良春, 郑仁林, 黄毅, 孙荣琴. 多组分自组装小分子水凝胶中的自分类组装[J]. 化学进展, 2023, 35(2): 274-286.
[2] 王萌, 宋贺, 李烨文. 三维自组装蓝相液晶光子晶体[J]. 化学进展, 2022, 34(8): 1734-1747.
[3] 韩冬雪, 金雪, 苗碗根, 焦体峰, 段鹏飞. 超分子组装体激发态手性的响应性[J]. 化学进展, 2022, 34(6): 1252-1262.
[4] 尹航, 李智, 郭晓峰, 冯岸超, 张立群, 汤华燊. RAFT链转移剂的选用原则及通用型RAFT链转移剂[J]. 化学进展, 2022, 34(6): 1298-1307.
[5] 刘玉玲, 胡腾达, 李伊莲, 林洋, Borsali Redouane, 廖英杰. 嵌段共聚物薄膜快速自组装方法[J]. 化学进展, 2022, 34(3): 609-615.
[6] 李红, 史晓丹, 李洁龄. 肽自组装水凝胶的制备及在生物医学中的应用[J]. 化学进展, 2022, 34(3): 568-579.
[7] 闫楚璇, 李青璘, 巩正奇, 陈颖芝, 王鲁宁. 纳米有机半导体光催化剂[J]. 化学进展, 2021, 33(11): 1917-1934.
[8] 冯业娜, 刘书河, 张书博, 薛彤, 庄鸿麟, 冯岸超. 基于聚合诱导自组装制备二氧化硅/聚合物纳米复合材料[J]. 化学进展, 2021, 33(11): 1953-1963.
[9] 李霞, 马红艳, 聂晓娟, 刘旭, 卞成明, 谢龙. 星形环糊精聚合物的制备及其应用[J]. 化学进展, 2020, 32(7): 935-942.
[10] 王子瑄, 王跃飞, 齐崴, 苏荣欣, 何志敏. DNA-多肽复合分子的设计、组装与应用[J]. 化学进展, 2020, 32(6): 687-697.
[11] 智康康, 杨鑫. 天然产物凝胶及其凝胶质[J]. 化学进展, 2019, 31(9): 1314-1328.
[12] 马明放, 栾天翔, 邢鹏遥, 李兆楼, 初晓晓, 郝爱友. 基于β-环糊精的有机小分子凝胶[J]. 化学进展, 2019, 31(2/3): 225-235.
[13] 林代武, 邢起国, 王跃飞, 齐崴, 苏荣欣, 何志敏. 多肽超分子手性自组装与应用[J]. 化学进展, 2019, 31(12): 1623-1636.
[14] 刘耀华, 刘育. 基于偶氮功能基的光控超分子组装[J]. 化学进展, 2019, 31(11): 1528-1539.
[15] 徐子悦, 张运昌, 林佳乐, 王辉, 张丹维, 黎占亭. 药物输送体系构筑中的超分子组装策略[J]. 化学进展, 2019, 31(11): 1540-1549.